مطالب مرتبط
پروژسترون یکی از هورمون‌های جنسی زنانه است که تاثیر زیادی در تنظیم بسیاری از حالات زنانه در افراد را شامل می‌شود. پروژسترون به صورت طبیعی در بدن از طریق جسم زرد که یک غده درون ریز و موقتی است، ترشح می‌شود و نقش‌های متفاوتی در بدن ایفا می‌کند. پروژسترون در تنظیم سیکل تخمک گذاری طبیعی در نیمه دوم چرخه قاعدگی نقش مهمی دارد. بطور کلی بسیاری از فرایندهای مربوط به سیکل هورمونی بانوان از جمله قاعدگی، بارداری و حتی یائسگی وابسته به ترشح هورمون پروژسترون است.
ساختار شیمیایی پروژسترون
مولکول پروژسترون به لحاظ ساختار شیمیایی در دسته استروئیدهای 21 کربنه طبقه بندی می‌شود. پروژسترون که به شکل طبیعی در بدن ترشح می‌شود در صورتی که بخواهد به صورت دارو استفاده شود فقط قابلیت مصرف به شکل تزریقی دارد چرا که ساختار آن در صورت استفاده خوراکی تحت تاثیر آنزیم های کبدی قرار گرفته، متابولیزه شده و عملکرد خود را از دست می‌دهد. همچنین در صورت استفاده به شکل تزریقی به دلیل نیمه عمر کوتاه آن در بدن، برای حفظ حاملگی در بانوانی که به هر دلیلی خودشان بصورت فیزیولوژیک قادر به ترشح مقدار کافی پروژسترون نیستند، باید سه الی چهار بار در روز بصورت عضلانی تزریق شود که خوشایند بیمار نیست. در نتیجه متخصصین شیمی دارویی به فکر راه حلی افتادند که بتوان مولکولی از پروسترون سنتز کنند که از گزند آنزیم‌های کبدی به دور باشد، متابولیزه نشود و مصرف خوراکی داشته باشد. همچنین در صورت مصرف تزریقی نیمه عمر بالاتری داشته که نیاز به تزریق مکرر در روز نداشته باشد.
پروژسترون تزریقی طولانی اثر
در راستای سنتز پروژسترون های نسل جدیدتر، قسمتی از ساختار شیمیایی پروژسترون که تحت متابولیسم قرار می گرفت شناسایی شد و با قرار دادن استر کاپروات در این قسمت از ساختار، مولکول هیدروکسی پروژسترون کاپروات سنتز شد که با جلوگیری از احیا شدن دارو در بدن، مولکول لیپوفیل تر شده و به هنگام تزریق بصورت دپو در عضله ذخیره می‌شود و به آهستگی دارو را در بدن آزاد می کند در نتیجه طولانی اثرتر شده و قابلیت استفاده هفته ای یک بار پیدا کرده است.
پروژسترون‌های خوراکی
تلاش متخصصین شیمی دارویی در خصوص سنتز مولکولی از پروژسترون که قابلیت استفاده خوراکی داشته باشد ادامه یافت و در نهایت با شناسایی قسمتی از مولکول که در اثر آنزیم های گوارشی غیر فعال می گردید و پوشاندن آن با یک استخلاف فضاگیر اولین مولکول خوراکی پروژسترون کشف شد.
ساختار شیمیایی پروژسترون بسیار شبیه ساختار شیمیایی هورمون تستوسترون که یک هورمون مردانه است، می باشد. در نتیجه در صورت مصرف پروژسترون، شاهد عوارض آندروژنی (عوارضی که مربوط به زیاد شدن هورمون تستوسترون در بدن می باشد.) خواهیم بود. این عوارض آندروژنی شامل ریزش موی سر، چرب شدن پوست و بروز آکنه، هیرسوتیسم و چاقی می باشد که بروز آن برای بانوان بسیار ناخوشایند است. در نتیجه تلاش برای تغییر ساختار پروژسترون به نحوی که شباهت آن با تستوسترون به حداقل برسد ادامه یافت.
تقسیم بندی پروژستین‌ها
در تقسیم بندی پروژستین ها دو مدل قدیمی و جدید وجود دارد. تقسیم بندی مدل قدیمی بر اساس ساختار شیمیایی بود، در حالی که در تقسیم بندی جدید، پروژستین ها از نظر پیدایش در چهار نسل قرار میگیرند.
نسل اول پروژستین‌ها
به دلیل بیشترین شباهت به ساختار تستوسترون، بیشترین عارضه آندروژنی را دارند. مدروکسی پروژسترون جزء نسل اول می باشد.
نسل دوم پروژستین‌ها
به دلیل تغییر در ساختار شیمیایی، عارضه آندروژنی متوسط می باشد. لوونورژسترل، پروژسترون نسل دوم می باشد که جزء پروژسترونی در قرص های پیشگیری از بارداری LD و HD همچنین قرص های اورژانسی پیشگیری از بارداری می باشد.
نسل سوم پروژستین‌ها
کمترین میزان عوارض آندروژنی را دارا می باشد. دزوژسترل که جزء پروژسترونی قرص پیشگیری از بارداری مارولین می باشد، جزء نسل سوم پروژستین ها هست.
نسل چهارم پروژستین‌ها
در این نسل تغییر ساختار منجر به ایجاد خاصیت آنتی آندروژنی در مولکول پروژسترون شد. که از نظر بالینی پیشرفت بسیار شگرفی در دنیای هورمون درمانی ایجاد کرد و باعث معرفی نسل جدید قرص های پیشگیری از بارداری شد که نه تنها عوارض آندروژنی برای بیمار نداشت، بلکه به دلیل خواص آنتی آندروژنی، گزینه بسیار مناسبی برای درمان همزمان آکنه، هیرسوتیسم و سندرم تخمدان پلی کیستیک شد. دروسپیرنون و داینوژست از نسل چهارم پروژستین ها هستند. دروسپیرنون در قرص های پیشگیری از بارداری روکین و روجا و دینوژست در قرص پیشگیری از بارداری فمیکا وجود دارند.
جهت کسب اطلاعات در مورد قرص‌های ضدبارداری می‌توانید به مقاله مروری بر قرص‌های ضد بارداری خوراکی مراجعه کنید
منبع:
Foye WO. Foye’s principles of medicinal chemistry. Lippincott williams & wilkins; 2013.