گذر از یائسگی

یائسگی یک شرایط فیزیولوژیک و طبیعی در فرایند افزایش سن بانوان است که با کاهش عملکرد تخمدان و چرخه‌های قاعدگی نامنظم مشخص می‌شود که با توجه به متوقف شدن تخمک گذاری امکان بارداری نیز از بین می‌رود. به طور متوسط سن مورد انتظار برای یائسگی 50 سال است یعنی بطور متوسط بانوان یک سوم طول عمر خود را در این دوران سپری می کنند. سن وقوع یائسگی به عوامل مختلفی از جمله ژنتیک، وزن بدن، مصرف سیگار، سابقه مصرف قرص‌های پیشگیری از بارداری، مصرف داروهای سایتوتوکسیک و رادیوتراپی بستگی دارد. شروع یائسگی قبل از سن 40 سالگی، نارسایی نابالغ تخمدان اطلاق می‌شود.

اپیدمیولوژی

علائم یائسگی در بانوانی که دچار یائسگی زودرس می شوند تا 40 درصد اتفاق می افتد. این عدد به 60 تا 80 درصد در یائسگی هایی که دیرتر اتفاق می افتند بروز می کند. اکثر بانوان علائم شان را شدید توصیف می کنند ولی فقط 20 تا 30 درصد به دنبال رویکرد درمانی می روند.

عوامل زمینه ساز

چاقی: میزان غلظت استرون سرم در بانوانی که چاق هستند، بیشتر است لذا با احتمال بیشتری دچار گرگرفتگی می‌شوند.

نژاد: بانوان آمریکایی، آفریقایی بیشتر و بانوان آسیایی کمتر دچار علائم یائسگی می‌شوند.

علاوه بر این موارد، تفاوت‌های ژنتیکی، سیگار کشیدن و غلظت هورمونی در بروز علائم موثر هستند.

اتیولوژی یائسگی

تسریع دژنراسیون تخمک و مقاومت به گنادوتروپین ها دو دلیل وقوع یائسگی می باشد. فولیکول‌های پیر هورمون کمتری ترشح می‌کنند که این موجب افزایش تولید FSH (هورمون محرک فولیکول) می‌گردد. علیرغم افزایش FSH، تخمدان نمی‌تواند فولیکول‌های بالغ تولید کند.

تولید استروژن پس از یائسگی به 10 درصد کاهش می‌یابد و نوع استروژن، استرون است در حالی که استروژن غالب در دوران قبل از یائسگی، استرادیول می‌باشد.

علائم بالینی یائسگی

کاهش ترشح استروژن ممکن است علائمی مثل گرگرفتگی، خشکی واژن و پوکی استخوان ایجاد کند. افزایش ریسک بیماری‌های قلبی-عروقی و مرگ و میر ناشی از آن نیز به کمبود استروژن مربوط است. همچنین برخی علائم شناختی، عملکرد نورولوژیک، احساس سلامتی و سلامت جنسی نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرند.

گرگرفتگی در 80 درصد بانوان در یائسگی اتفاق می‌افتد که اوج شیوع آن یک تا دو سال بعد از وقوع یائسگی می‌باشد و تا 7 سال بعد به مرور کاهش می‌یابد. نزدیک به 30 درصد بانوان علائم گرگرفتگی را تا 10 سال بعد از وقوع یائسگی نیز تجربه می‌کنند. چاقی و یائسگی ناشی از جراحی دو عاملی هستند که موجب گرگرفتگی با تعداد و شدت بیشتر می‌باشند.

گرگرفتگی بصورت احساس گرما در سینه، گردن و صورت است که ممکن است بصورت تعریق نیز خود را نشان دهد که گاهی همراه تپش قلب است و بعد از آن لرز به همراه اضطراب ممکن است ایجاد شود. شدت تعریق شبانه ممکن است فرد را از خواب بیدار کند و منجر به افزایش بروز کم خوابی و بی خوابی شود. معمولا گرگرفتگی ها اپیزودیک هستند و هر بار 4 دقیقه و در موارد بسیار شدید تا یک ساعت طول می‌کشند.

اتیولوژی دقیق گرگرفتگی مشخص نیست ولی به کاهش سطوح استروژن ربط داده می‌شود. همچنین کاهش استروژن منجر به تغییر در فعالیت سیستم سرتونرژیک و نورآدرنرژیک می‌گردد که این دو هورمون در تنظیم دمای بدن نقش دارند و نوسان در این هورمون‌ها منجر به فعال شدن نامناسب مکانیسم‌های تنظیم دما، گشاد شدن عروق سطحی بدن و تعریق می‌گردد.

مدیریت یائسگی

هدف از درمان در فرد علامت‌دار، کاهش شدت علائم و افزایش کیفیت زندگی بدون ایجاد عارضه می‌باشد.

سبک زندگی

خط اول درمان، اصلاح سبک زندگی می‌باشد (تغذیه و فعالیت فیزیکی). از مواجهه با عواملی که ممکن است باعث ایجاد گرگرفتگی گردد دوری کنید. (مصرف نوشیدنی های داغ، الکل، حضور در مکان های گرم، پوشیدن لباس زیاد و … )

کاهش وزن و روان درمانی ممکن است به بهبود علائم کمک کند ولی ورزش مستمر، یوگا، طب سوزنی اثربخشی چندانی ندارد.

کوهوش سیاه

مصرف این گیاه با نام علمی Cimicifuga racemose سابقه طولانی در مدیریت علائم گرگرفتگی ناشی از یائسگی دارد. این گیاه اثرات استروژنیک ندارد ولی اثرات سرتونرژیک دارد. این مکمل را تا 12 ماه می‌توان مصرف کرد.

فیتواستروژن‌ها

فیتواستروژن‌ها شامل ایزوفلاون‌ها و لیگنان‌ها ترکیبات گیاهی هستند که اثرات خفیف استروژنی دارند. مطالعات نشان می‌دهند مکمل‌های فیتواستروژنی در کنترل علائم وازوموتور (گرگرفتگی) خوب عمل می‌کنند.

هورمون‌تراپی

هورمون تراپی یا هورمون درمانی یائسگی در دهه‌های گذشته توجه ویژه علمی و رسانه‌ای را به خود جلب کرده است. در خصوص مزایا و معایب هورمون‌تراپی مطالعات بسیاری انجام شده است که در جداول زیر به خلاصه ای از آن اشاره می‌کنیم.

مزایای هورمون تراپی در یائسگی

	شواهد	ملاحظات مصرف یا منع مصرف
مزایای ثابت شده
علائم وازوموتور	موثر در کنترل علائم گرگرفتگی	اولین کاربرد هورمون تراپی
پوکی استخوان	مطالعات بسیاری کاهش ریسک بروز شکستگی ها با هورمون تراپی را تایید کرده اند.	نقش حمایتی هورمون تراپی برای سلامت استخوان ها
بیماری های قلبی-عروقی	هیچ ریسکی برای بروز بیماری قلبی-عروقی در بانوان یائسه که هورمون تراپی را قبل از سن 60 سال شروع کرده اند، گزارش نشده است.	کاربرد اولیه هورمون تراپی برای پیشگیری از بیماری های قلبی-عروقی نیست ولی به دنبال شروع درمان منافع کاهش ریسک دارد.
منافع اثبات نشده
سرطان کولورکتال	کاهش ریسک سرطان کولورکتال با هورمون تراپی استروژن/پروژسترون مشاهده شده است.	از منافع جانبی هورمون تراپی می باشد.
عفونت راجعه مجاری ادراری و بی اختیاری دفع ادرار	استروژن موضعی می تواند باعث کاهش ریسک بروز عفونت و بی اختیاری ادرار شود.	از منافع ثانویه در بانوانی که استروژن موضعی برای آتروفی واژن مصرف می کنند.
اثرات روانی و شناختی	برخی مطالعات از کاهش بروز آلزایمر در صورت آغاز هورمون تراپی تا 5 سال بعد از یائسگی را نشان داده است.	از منافع ثانویه که اثرات حمایتی را در بانوانی که هورمون تراپی را بلافاصله بعد از یائسگی آغاز کرده اند.
دیابت	کاهش ریسک بروز دیابت	دیابت یک منع مصرف برای شروع هورمون تراپی نیست.

معایب هورمون تراپی در یائسگی

	شواهد	ملاحظات مصرف یا منع مصرف
ریسک‌های ثابت شده
حوادث ترومبوآمبولیک	افزایش ریسک ترومبوز (لخته در پا و آمبولی ریه) در یک تا دو سال ابتدای هورمون تراپی	منع مصرف مطلق در بانوانی که همزمان سیگار می کشند یا سابقه ترومبوز داشته اند. منع مصرف نسبی در بانوانی که چاق هستند و یا بالای 65 سال هستند.
سرطان سینه	ریسک سرطان سینه 25 تا 50 درصد بعد از 5 سال هورمون تراپی افزایش می یابد.	منع مصرف مطلق در بانوانی که سابقه سرطان سینه داشته اند.
بیماری‌های قلبی-عروقی	ریسک سکته قلبی در بانوانی که 10 سال پس از یائسگی هورمون تراپی را آغاز کرده اند.	منع مصرف نسبی در بانوان بالای 60 سال
سرطان رحم	ریسک بروز سرطان رحم به دوز و مدت زمان درمان بستگی دارد. اضافه کردن پروژسترون به درمان ریسک را کاهش می دهد.	منع مصرف مطلق در بیماران با سابقه سرطان و خونریزی تشخیص داده نشده
استروک ایسکمیک	هورمون تراپی 30 تا 50% ریسک استروک را افزایش می دهد.	منع مصرف مطلق در بانوانی که سابقه استروک داشته اند. منع مصرف نسبی در بانوان چاق، پرفشاری خون
بیماری‌های کیسه صفرا	هورمون تراپی تا 60% ریسک التهاب و سنگ کیسه صفرا را افزایش می دهد.	منع مصرف نسبی در بانوانی که سابقه بیماری های صفراوی داشته اند.
افزایش تری گلیسیرید خون	هورمون تراپی باعث افزایش تری گلیسیرید خون می شود که در روش های غیر خوراکی کمتر دیده شده است.	منع مصرف نسبی در بانوانی که تری گلیسیرید خون بالا دارند. در صورت تجویز بهتر است بصورت منظم سطح تری گلیسیرید مانیتور شود.
بیماری‌های حساس به استروژن	درمان سیستمیک با استروژن این شرایط را تشدید می کند.	منع مصرف نسبی در فیبروم، اندومتریوز و …

مزایای ثابت شده هورمون تراپی

علائم وازوموتور

استروژن سیستمیک با یا بدون پروژسترون، تعداد دفعات و شدت حملات گرگرفتگی را کاهش می‌دهد که این خود باعث بهبود کیفیت زندگی می‌شود. در چند سال قبل از یائسگی، قرص های ضدبارداری خوراکی نیز در کاهش علائم وازوموتور در کنار پیشگیری از بارداری موثرند.

پوکی استخوان

هورمون تراپی سیستمیک باعث پیشگیری از پوکی استخوان می‌گردد که به دنبال آن ریسک شکستگی‌های لگن و دنده کاهش می‌یابد. حتی اگر علائم گرگرفتگی وجود نداشته باشد و سایر درمان های پوکی استخوان قابل استفاده نباشد، میتوان از این روش استفاده کرد.

داروهای مورد استفاده در هورمون تراپی

نام تجاری	نام ژنریک	شکل دارویی
استروژن خوراکی
استرومارین	استروژن کونژوگه	قرص
	اتینیل استرادیول	قرص
	استرادیول والرات	قرص
استروژن موضعی
استرومارین	استروژن کونژوگه	کرم
پروژسترون
فرتیژست	پروژسترون میکرونیزه	شیاف

راهنمای هورمون تراپی

مدت زمان هورمون تراپی

با توجه به اینکه ریسک بروز عوارض جانبی در مصرف طولانی مدت افزایش می‌یابد، توصیه می‌شود هورمون تراپی بیش از 5 سال نباشد. هر چند که علائم گرگرفتگی ممکن است بیش از 5 سال طول بکشد. البته با توجه به اینکه حملات گرگرفتگی خود محدودشونده هستند تشخیص اینکه علائم خودبخود بهبود یافته یا در نتیجه هورمون تراپی بهتر شده اند، کار دشواری است.

به طور کلی 6 تا 12 ماه بعد از اینکه حملات گرگرفتگی بطور کامل بهبود یافت، بهتر است به تدریج درمان را قطع کنیم. دستورالعمل خاصی برای قطع درمان وجود ندارد تنها با کاهش دوز تدریجی این کار قابل انجام است.

منابع:

Applied therapeutics 12^th edition, pages 3857-3874

Mayo Clinic

UpToDate