سندرم پیش از قاعدگی (Premenstrual syndrome به اختصار PMS) همان طور که از اسمش پیداست دارای طیف گسترده‌ای از علائم و نشانه‌هاست. نشانه‌ها عمدتا ثابت و در یک الگوی قابل پیش‌بینی تکرار می‌شوند. اما شدت این نشانه‌ها ممکن است در بعضی دوره‌ها تغییر کند و کم یا زیاد شود. شناخت کامل این سندرم و متعاقباً مدیریت آن می‌تواند به افزایش کیفیت زندگی زنان در سنین باروری کمک شایانی کند.
همه‌گیرشناسی
این سندرم شیوع بالایی در بین زنان در سنین باروری دارد و به طور میانگین از هر ۴ زن ۳ نفر، سندرم پیش از قاعدگی را به شکل روتین در طول عمر خود تجربه می‌کنند.
علت سندرم پیش از قاعدگی
علت دقیق سندروم پیش از قاعدگی مشخص نیست، اما احتمال می‌رود که پس از تخمک‌گذاری و هنگام پاره شدن فولیکول‌ها، کاهش میزان پروژسترون و استرادیول تا پایان چرخه قاعدگی بر انتقالدهندههای عصبی مانند سروتونین، اثر می‌گذارد. تعادل هورمون‌ها در بدن زنان دچار سندرم پیش از قاعدگی، نرمال نیست و حساسیت نسبت به پروژسترون نیز بیشتر است.
علائم سندرم پیش از قاعدگی
بیشترین علائم سندرم پیش از قاعدگی مربوط به علائم خلقی است که در واقع روابط عادی فرد را با اطرافیان مختل می‌کند. علائم سندرم پیش از قاعدگی و شدت آنها نه تنها در افراد مختلف، بلکه برای هر شخص نیز در هر ماه متغیر است. شایع‌ترین علائم آنها عبارت اند از:
- احساس ناخوشی و غمگینی
- احساس پوچی
- یاس و ناامیدی
- اضطراب و استرس
- تحریک‌پذیری
- پرخاشگری
- طغیان‌های احساسی
- تغییر در الگوی خواب
- حساسیت به نور یا صدا
- عدم تحمل محیط‌های شلوغ
- ضعف و خستگی
- درد و حساسیت شدید پستان
- نفخ زیاد
- درد شدید شکم
- آکنه
- ولع به خوردن برخی غذاها، به ویژه گروه قندهای ساده
- یبوست
- اسهال
- سردرد
عوارض PMS
- اختلال در روابط با اطرافیان
- افسردگی
پیشگیری از سندرم پیش از قاعدگی
تغذیه سالم
رعایت یک رژیم سالم و اصولی، دوری از مصرف قندهای ساده و چربی‌های ناسالم و اهتمام به مصرف کربوهیدرات‌های پیچیده و غلات کامل تا حدود زیادی ریسک بروز این سندرم را کاهش می‌دهد.
افزایش تحرک بدنی و فعالیت فیزیکی
مطالعات نشان داده اند که انجام فعالیت‌های هوازی تا حدودی باعث کاهش شدت علائم سندرم پیش از قاعدگی می‌شوند و از طرف دیگر بی‌تحرکی سبب افزایش و تشدید علائم می‌شوند. فعالیت بدنی و ورزش باعث ترشح هورمون‌های مرتبط با شادی مثل سروتونین می‌شود و علائم مربوط به خلق و خو را بهبود می‌بخشد و باعث کاهش ریسک افسردگی مزمن می‌شود.
رابطه جنسی سالم
رابطه زناشویی تنها یک لذت نیست. یک رابطه جنسی سالم و کامل، از نوازش تا ارگاسم، باعث ترشح مواد شیمیایی مانند دوپامین، اندورفین و سروتونین در طول رابطه جنسی و به خصوص موقع ارگاسم و متعاقباً سبب القای احساس لذت، آرامش و شادی می‌شود، افزایش سطوح این مواد شیمیایی می‌تواند باعث کاهش احساس درد هم شود چرا که آستانه درد را افزایش می‌دهند. بدیهی است روابط جنسی ناسالم که با فشار و استرس روحی یا حتی فیزیکی همراه است یا روابط جنسی ناقص که مراحل نوازش و تحریک به خوبی انجام نمی‌شود خواص مذکور را ندارند.
کاهش استرس
- پرهیز از افکار منفی
- انجام مدیتیشن
- تمرینات تنفسی
- استفاده از معنویات
تشخیص سندرم پیش از قاعدگی
هیچ روش آزمایشگاهی یا معاینه بالینی مشخص برای تشخیص سندرم پیش از قاعدگی وجود ندارد و معمولا با توجه به علائم و نشانه‌ها و زمان شروع و پایان آنها تشخیص داده می‌شود. متخصص معمولاً جهت تشخیص بهتر از فرد می‌خواهد تا علائم خود را در دفترچه‌ای تا چند ماه یادداشت کند.
درمان PMS
تغذیه درمانی سندرم پیش از قاعدگی
محدودیت مصرف قندهای ساده و استفاده از کربوهیدرات‌های پیچیده به ویژه غلات کامل، کاهش دریافت نمک، محدودیت کافئین در کاهش علائم سندرم پیش از قاعدگی کمک کننده اند. مطالعات نشان داده اند مصرف برخی مکمل‌ها همچون B6، منیزیم و کلسیم نیز در کاهش علائم و نشانه های PMS موثرند. شواهدی هم از اثرات کمک‌کننده گیاهانی چون جینکوبیلوبا، ویتکس، روغن گل مغربی، زنجبیل، کوهوش و گل راعی وجود دارند که می‌توان زیر نظر متخصص از مکمل‌های آنها استفاده کرد.
دارودرمانی سندرم پیش از قاعدگی
در موارد خفیف تا متوسط سندرم پیش از قاعدگی، تغییر سبک زندگی به اندازه کافی کمک‌کننده است. اما در موارد شدیدتر پزشک ممکن است از انواع داروهای موثر یک یا چند مورد را تجویز کند. مهم‌ترین داروهای رایج تجویزی برای PMS عبارت اند از:
داروهای هورمونی
در صورت شدید بودن اختلالات هورمونی متخصص زنان ممکن است از داروهای هورمونی زنانه از جمله داروهای ضدبارداری خوراکی استفاده کند.
جهت کسب اطلاعات در مورد قرص‌های ضدبارداری می‌توانید به مقاله مروری بر قرص‌های ضد بارداری خوراکی مراجعه کنید
داروهای ضد افسردگی
مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (Selective serotonin reuptake inhibitors (SSRIs)) از جمله فلوکستین، پاروکستین، سرترالین و … در کاهش علائم و نشانه‌های سندرم پیش از قاعدگی به خصوص علائم روحی روانی کمک‌کننده است.
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی
این دسته از داروها از جمله ایبوپروفن و ناپروکسن و … بیشتر برای درمان تسکینی استفاده می‌شوند. درد شکم، گرفتگی عضلات و درد پستان‌ها را کاهش می‌دهند.
داروهای مدر
در صورت شدید بودن احتباس آب در سندرم پیش از قاعدگی پزشک ممکن است از داروهای مدر مثل اسپیرونولاکتون استفاده کند.
روان‌درمانی
در سندرم تخمدان پیش از قاعدگی فرد یا درگیر افسردگی است یا در ریسک بالای ابتلا به افسردگی هستند از این رو مراجعه به یک روانکاو می‌تواند کمک کننده باشد.