آکنه وولگاریس، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های پوستی است که بسیاری از افراد، به‌ویژه در دوران نوجوانی و جوانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. آکنه می‌تواند بر کیفیت زندگی و اعتماد به نفس افراد تأثیرگذار باشد. در حالی که عوامل متعددی مانند ژنتیک، تغییرات هورمونی، استرس و فعالیت باکتری‌ها در بروز آکنه نقش دارند، در سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به نقش تغذیه به عنوان یک عامل قابل کنترل در آکنه، جلب شده است.
برای درک بهتر علل آکنه، می‌توانید به مقاله “آکنه چیست؟ علائم، دلایل، انواع و روش‌های درمان” مراجعه کنید.
هدف این مقاله، بررسی جامع و مبتنی بر شواهد علمی، در مورد ارتباط بین رژیم غذایی و آکنه است. ما به این موضوع خواهیم پرداخت که چگونه تغذیه می‌تواند خطر ابتلا به آکنه را افزایش داده و آن را تشدید کنند یا در مدیریت و بهبود آکنه مفید باشد.
فراز و نشیب نقش تغذیه در آکنه
دیدگاه علمی و عمومی نسبت به نقش تغذیه در ایجاد و درمان آکنه، مسیری پر فراز و نشیب را طی کرده است. در اوایل قرن بیستم، بسیاری از پزشکان معتقد بودند که غذاهایی مانند شکلات، شیرینیجات و غذاهای چرب می‌توانند آکنه را تشدید کنند. این باورها عمدتاً بر اساس مشاهدات بالینی بود.
اما از اواسط قرن بیستم، با پیشرفت درمان‌های دارویی مؤثر برای آکنه، نقش تغذیه به تدریج کم‌اهمیت تلقی شد. برخی مطالعات اولیه با طراحی‌های نه چندان دقیق نیز نتوانستند ارتباط قوی بین رژیم غذایی و آکنه را نشان دهند. در نتیجه، برای چندین دهه، بسیاری از متخصصان پوست، نقش رژیم غذایی را در بروز آکنه چندان جدی نمی‌گرفتند.
با این حال، در دهه‌های اخیر، با درک عمیق‌تر مکانیسم‌های مولکولی آکنه و انجام مطالعات اپیدمیولوژیک و بالینی دقیق‌تر، توجه‌ها دوباره به سمت تأثیر رژیم غذایی جلب شده است. مشاهداتی از جوامعی با رژیم‌های غذایی سنتی و فرآوری‌نشده که شیوع آکنه در آن‌ها بسیار پایین بود، این فرضیه را تقویت کرد. امروزه، اجماع علمی بر این است که رژیم غذایی می‌تواند به عنوان یک عامل تعدیل‌کننده مهم در شدت و سیر آکنه عمل کند، هرچند به ندرت عامل اصلی و تنها علت ایجاد آن است.
تغذیه با چه مکانیسمی بر آکنه تأثیر می‌گذارد؟
رژیم غذایی می‌تواند از طریق چندین مسیر اصلی بر سلامت پوست و بروز آکنه تأثیر بگذارد:
تأثیر بر هورمون‌ها و مسیرهای سیگنالینگ کلیدی
محور انسولین / فاکتور رشد شبه انسولین 1 (IGF-1)
مصرف غذاهایی با شاخص گلیسمی بالا (مانند شیرینیجات و نان سفید) و برخی محصولات لبنی می‌تواند سطح انسولین خون را به سرعت افزایش دهد. این امر منجر به افزایش فاکتور رشد شبه انسولین-۱ (IGF-1) می‌شود. IGF-1 به نوبه خود تولید چربی پوست (سبوم) را تحریک کرده، رشد سلول‌های پوستی را افزایش می‌دهد و می‌تواند سطح هورمون‌های آندروژن (مرتبط با فعالیت غدد چربی) را نیز بالا ببرد. این مجموعه تغییرات، شرایط را برای ایجاد آکنه مهیا می‌کند.
مسیر مولکول هدف راپامایسین در پستانداران سی 1 (mTORC1)
رژیم غذایی غربی که سرشار از قند، چربی‌های اشباع و برخی پروتئین‌ها (مانند آمینواسید لوسین موجود در لبنیات، به ویژه پروتئین وی) است، می‌تواند مسیر سیگنالینگ سلولی به نام mTORC1 را بیش از حد فعال کند. فعال شدن این مسیر در سلول‌های غدد چربی، تولید چربی و رشد این سلول‌ها را افزایش داده و به تشدید آکنه کمک می‌کند.
التهاب سیستمیک و پوستی
برخی مواد غذایی، به‌ویژه غذاهای فرآوری‌شده، فست‌فودها و چربی‌های ترانس، می‌توانند فرآیندهای التهابی را در بدن تشدید کنند. همچنین، عدم تعادل بین اسیدهای چرب امگا-۶ (که در رژیم‌های غربی به وفور یافت می‌شود) و امگا-۳ (با خاصیت ضدالتهابی) می‌تواند به نفع التهاب باشد. از آنجایی که التهاب نقش مرکزی در ایجاد ضایعات آکنه دارد، رژیم غذایی التهاب‌زا می‌تواند آکنه را بدتر کند.
کیفیت سبوم (چربی پوست)
علاوه بر مقدار سبوم، کیفیت آن نیز مهم است. سبوم افراد مبتلا به آکنه اغلب دارای کمبود اسید لینولئیک (یک نوع اسید چرب ضروری) است. این کمبود می‌تواند باعث شود سبوم چسبناک‌تر شده و راحت‌تر منافذ پوست را مسدود کند. رژیم غذایی می‌تواند بر ترکیب اسیدهای چرب سبوم تأثیر بگذارد.
سلامت میکروبیوم روده (محور روده-پوست)
تعادل باکتری‌های مفید در دستگاه گوارش (میکروبیوم روده) برای سلامت کلی بدن، از جمله پوست، اهمیت دارد. رژیم غذایی تأثیر مستقیمی بر ترکیب این میکروبیوتا دارد. عدم تعادل در باکتری‌های روده می‌تواند منجر به افزایش نفوذپذیری دیواره روده و ورود مواد التهاب‌زا به جریان خون شود که این امر می‌تواند التهاب پوستی و آکنه را تشدید کند.
تغذیه ممکن است آکنه را بهبود بخشد یا تشدید کند
برخی مواد غذایی با افزایش خطر بروز یا تشدید آکنه مرتبط هستند:
شیر و لبینات (حتی شیر کم چرب)
به ویژه شیر گاو و مکمل‌های پروتئین وی. این مواد غذایی به دلیل دارا بودن هورمون‌های رشد طبیعی و پروتئین‌هایی که می‌توانند سطح IGF-1 و انسولین را افزایش دهند، شناخته شده‌اند. برخی مطالعات نشان می‌دهند ماست و پنیر (به‌خصوص انواع پروبیوتیک و کم‌چرب) ممکن است اثر کمتری داشته باشند، اما واکنش افراد متفاوت است.
غذاهای با شاخص گلیسمی بالا
نان سفید، برنج سفید، شیرینیجات، کیک‌ها، نوشابه‌های قندی و غلات صبحانه شیرین شده. این مواد به سرعت قند خون را بالا برده و منجر به افزایش ترشح انسولین و IGF-1 می‌شوند.
شکلات
شواهد در مورد شکلات کاملاً قطعی نیست. با این حال، شکلات‌های شیری و انواع پرشکر به دلیل محتوای قند و چربی بالا ممکن است در برخی افراد آکنه را تشدید کنند. شکلات تلخ با درصد کاکائوی بالا و قند کمتر، به دلیل خواص آنتی‌اکسیدانی، ممکن است چنین اثری نداشته باشد یا حتی مفید باشد.
فست‌فود و غذاهای فرآوری‌شده
مانند سوسیس، کالباس و غذاهای سرخ‌شده صنعتی. این غذاها معمولاً حاوی چربی‌های ناسالم (اشباع و ترانس)، نمک زیاد و افزودنی‌هایی هستند که می‌توانند التهاب را در بدن افزایش دهند.
چربی‌های اشباع و ترانس و نسبت بالای امگا-۶ به امگا-۳
موجود در گوشت‌های پرچرب، مارگارین، روغن‌های جامد هیدروژنه، بسیاری از روغن‌های گیاهی تصفیه‌شده (مانند روغن آفتابگردان و ذرت که امگا-۶ بالایی دارند) و غذاهای آماده و سرخ‌شده صنعتی.
مواد غذایی که به بهبود آکنه کمک می‌کنند
برخی مواد غذایی و مواد مغذی می‌توانند به کاهش التهاب، تنظیم هورمون‌ها و بهبود سلامت کلی پوست کمک کنند:
| ماده مغذی/گروه غذایی | منابع غذایی | فواید احتمالی برای آکنه |
| اسیدهای چرب امگا-۳ | ماهی‌های چرب (سالمون، ساردین، خال‌مخالی)، گردو، بذر کتان، دانه چیا و روغن کانولا (به عنوان منبع گیاهیALA) | کاهش التهاب، تعدیل تولید سبوم، کاهش سطح IGF-1، کمک به بهبود عملکرد سد دفاعی پوست و حتی مهار رشد باکتری مولد آکنه |
| روی (زینک) | گوشت قرمز، مرغ، تخمه کدو، حبوبات (عدس، لوبیا) و بادام هندی | خاصیت ضدالتهابی، ضدباکتریایی، کمک به ترمیم پوست، کاهش تولید چربی، تنظیم سیستم ایمنی و مهار تبدیل تستوسترون به فرم فعال‌تر آن (دی-هیدروتستوسترون) |
| آنتی‌اکسیدان‌ها و ترکیبات ضدالتهابی (ویتامین A، C، E، سلنیوم، پلی‌فنول‌ها مانند EGCG، کورکومین، جینجرول) | میوه‌های رنگارنگ، سبزیجات برگ سبز تیره، هویج، کدو حلوایی، گوجه‌فرنگی، چای سبز، زردچوبه، زنجبیل، مغزها و خانواده کلم‌ها | مقابله با استرس اکسیداتیو و آسیب سلولی، کاهش التهاب، بهبود کیفیت و ترمیم پوست. EGCG موجود در چای سبز و کورکومین در زردچوبه خواص ضد میکروبی و ضدالتهابی قوی دارند |
| پروبیوتیک‌ها | ماست پروبیوتیک، کفیر، کیمچی و کلم ترش | بهبود تعادل میکروبیوم روده، کاهش التهاب سیستمیک، تقویت سد دفاعی پوست، تنظیم مسیرهای متابولیکی مرتبط با IGF-1 |
| فیبر غذایی | غلات کامل (جو دو سر، نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای، کینوا، بلغور)، حبوبات، سبزیجات و میوه‌ها | کمک به تنظیم قند خون (کاهش بار گلیسمی)، بهبود سلامت روده، کمک به دفع سموم |
| ویتامین D | ماهی‌های چرب، زرده تخم‌مرغ و قارچ | تعدیل سیستم ایمنی، کاهش التهاب، کنترل رشد و تمایز سلول‌های پوستی. (کمبود ویتامین D در برخی افراد مبتلا به آکنه دیده شده است) |
| سلنیوم | غذاهای دریایی، گوشت قرمز، تخم‌مرغ، حبوبات و غلات کامل | نقش مهمی در تنظیم تولید سبوم و کاهش التهاب دارد. (سطوح پایین سلنیوم گاهی در بیماران آکنه مشاهده می‌شود) |
الگوهای غذایی و ارتباط آن‌ها با آکنه
در ارزیابی ارتباط تغذیه و آکنه، توجه صرف به مواد غذایی منفرد کافی نیست؛ چرا که افراد معمولاً غذاها را به‌صورت ترکیبی و در قالب یک «الگوی غذایی» مصرف می‌کنند. الگوهای غذایی، نمایانگر عادات کلی تغذیه‌ای افراد هستند و می‌توانند از طریق اثرات تجمعی و تعاملی، بر شدت یا کنترل آکنه اثرگذار باشند. در جدول زیر، مهم‌ترین الگوهای غذایی رایج و شواهد علمی مرتبط با تأثیر آن‌ها بر آکنه مرور شده است.
| الگوی غذایی | ویژگی‌ها و ترکیب اصلی | تأثیر احتمالی بر آکنه |
| الگوی غذایی غربی | سرشار از غلات تصفیه‌شده، شکر، نوشیدنی‌های شیرین، لبنیات پرچرب، گوشت قرمز، غذاهای فرآوری‌شده و نسبت بالای امگا-۶ به امگا-۳ | افزایش انسولین/IGF-1، فعال‌سازی mTORC1، افزایش التهاب سیستمیک و پوستی؛ در نتیجه تشدید آکنه. |
| رژیم مدیترانه‌ای | غنی از میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات، غلات کامل، ماهی، روغن زیتون فرابکر؛ مصرف متعادل لبنیات (بیشتر تخمیری) و مغزها | کاهش التهاب، بهبود حساسیت به انسولین، سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها، فیبر و فیتوکمیکال‌های ضدالتهابی؛ در نتیجه کمک به بهبود آکنه. |
| رژیم گیاهخواری | مصرف میوه‌جات و سبزیجات زیاد؛ عدم مصرف لبنیات و گوشت قرمز | کاهش سیگنال‌های انسولین/IGF-1 با افزایش فیبر و آنتی‌اکسیدان؛ در نتیجه کمک به بهبود آکنه. |
| الگوی غذایی سنتی آسیایی | غذاهای کم قند و کم چرب، مصرف بالای سبزیجات، برنج کامل و ماهی | کنترل انسولین/IGF-1، کاهش التهاب و تقویت سلامت روده؛ در نتیجه کمک به بهبود آکنه. |
مطالعات نشان داده‌اند که شیوع آکنه در جوامعی که از رژیم‌های غذایی سالم (مانند رژیم مدیترانه‌ای یا برخی رژیم‌های سنتی آسیایی) پیروی می‌کنند، به مراتب کمتر است.
مکمل‌های تغذیه ای در آکنه
گرچه پایه درمان آکنه اغلب دارویی و اصلاح سبک زندگی است، اما در تغذیه درمانی آکنه، مکمل‌های تغذیه‌ای می‌توانند به عنوان ابزار کمکی در بهبود علائم آکنه نقش داشته باشند. باید تأکید شود که مصرف خودسرانه مکمل‌ها بدون بررسی وضعیت تغذیه‌ای، اغلب بی‌اثر یا حتی مضر است. در این بخش، مروری بر مهم‌ترین مکمل‌هایی که پشتوانه علمی قابل قبول دارند ارائه می‌شود.
مکمل‌های احتمالا مفید در آکنه
زینک
مطالعات متعددی نشان داده‌اند که سطح سرمی زینک در افراد مبتلا به آکنه پایین‌تر از جمعیت عمومی است. زینک دارای خواص ضدباکتریایی، ضدالتهابی، کاهش‌دهنده تولید سبوم و کمک به ترمیم پوست است. نتایج یک متاآنالیز نشان داده شد مکمل زینک (به ویژه فرم گلوکونات یا پیکولینات) می‌تواند شدت آکنه التهابی را کاهش دهد، اگرچه اثر آن از رتینوئیدها یا آنتی‌بیوتیک‌ها ضعیف‌تر است. مصرف طولانی‌مدت زینک باید همراه با ارزیابی وضعیت مس باشد. مکمل روی می‌تواند جذب برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مانند تتراسایکلین را کاهش دهد (باید با فاصله حداقل ۲ ساعته مصرف شوند).
ویتامین D
مطالعات متعددی نشان داده‌اند که کمبود ویتامین D در مبتلایان به آکنه رایج است. ویتامین D نقش تعدیل‌کننده ایمنی و ضدالتهابی دارد و می‌تواند به کاهش سیتوکین‌های التهابی کمک کند. در یک کارآزمایی تصادفی کنترل شده، مکمل‌یاری با ویتامین D در افراد مبتلا به آکنه التهابی منجر به کاهش معنادار ضایعات پوستی شد.
اسیدهای چرب امگا-۳
امگا-۳ها به ویژه EPA، از طریق مهار تولید لوکوترین B4 و کاهش ترشح TNF-α و IL-1β، اثرات ضدالتهابی قابل توجهی دارند. یک مطالعه نشان داد مصرف روزانه 2 گرم مکمل EPA و DHA در بیماران مبتلا به آکنه، پس از 10 هفته منجر به کاهش ضایعات التهابی شد.
پروبیوتیک‌ها
پروبیوتیک‌ها با بهبود تعادل میکروبیوتای روده، کاهش نفوذپذیری روده و کاهش التهاب سیستمیک، ممکن است نقش مکملی در مدیریت آکنه داشته باشند. مطالعات نشان داده اند برخی سویه‌ها مانند Lactobacillus rhamnosus GG و Bifidobacterium bifidum می‌توانند به طور غیرمستقیم التهاب پوستی را کاهش دهند.
ترکیبات آنتی‌اکسیدانی خاص مانندEGCG و کورکومین
EGCG (اپی گالو کتچین گالات، ترکیب فعال در چای سبز) دارای خواص ضد باکتری، ضدالتهاب است. مطالعات اولیه نشان داده‌اند مکمل چای سبز ممکن است در کاهش آکنه مؤثر باشد.
کورکومین (موجود در زردچوبه) دارای خواص ضدالتهابی قوی است و می‌تواند در کاهش التهاب آکنه نقش داشته باشد، گرچه شواهد بالینی محدود است. برای اثرگذاری، باید از فرم‌های زیست‌دسترسی‌پذیر مانند نانومیسل‌های کورکومین استفاده شود.
| مکمل | مکانیسم اثر | شواهد علمی |
| زینک | ضد التهاب، کاهش سبوم | قوی |
| امگا-۳ | ضدالتهاب قوی | قوی |
| ویتامین D | تعدیل ایمنی | متوسط تا قوی |
| پروبیوتیک | بهبود محور روده-پوست | متوسط |
| EGCG /کورکومین | آنتی‌اکسیدان قوی | ضعیف تا متوسط |
مکمل‌هایی که شواهد متناقض دارند
بیوتین
برخلاف باور عمومی، شواهد قابل اتکایی مبنی بر مفید بودن بیوتین در آکنه وجود ندارد. حتی در دوزهای بالا ممکن است با جذب ویتامین B5 رقابت کرده و آکنه را تشدید کند.
ویتامین B12
شواهد محدودی نشان می‌دهند که دوزهای بالا از مکمل B12، خصوصاً در افراد مستعد ژنتیکی، می‌تواند باعث تشدید یا حتی آغاز آکنه شود.
ید
در برخی مطالعات اپیدمیولوژیک با بروز آکنه شدید مرتبط دانسته شده است با این حال، شواهد بیشتری لازم است تا با قاطعیت گفت که می‌تواند در آکنه مضر باشد.
مولتی ویتامین‌ها
در مورد مولتی‌ویتامین‌های عمومی بیشتر آن‌ها فاقد دوز مؤثر از ریزمغذی‌های ضد آکنه اند و برخی ممکن است حاوی مواد تشدیدکننده باشند.
سایر مکمل‌ها
زغال فعال، دتوکس‌ها و سم‌زداهای گیاهی اکثراً فاقد شواهد علمی معتبر و اثربخشی اثبات‌شده‌اند.
تداخلات غذا و دارو در درمان آکنه
در کنار داشتن یک تغذیه سالم برای کنترل آکنه، آگاهی از تداخلات احتمالی بین غذا، مکمل‌های غذایی و داروهای رایج آکنه، برای موفقیت درمان و کاهش عوارض جانبی ضروری است. مصرف نادرست داروها همراه با برخی مواد غذایی می‌تواند اثربخشی آن‌ها را به شدت کاهش داده یا خطر عوارض جانبی را افزایش دهد.
در ادامه، مهم‌ترین تداخلات بالینی به تفکیک داروها مرور می‌شوند:
۱. ایزوترتینوئین (آکوتان، راکوتان، دکوتان و…)
این دارو یکی از قوی‌ترین درمان‌های آکنه است و نحوه مصرف آن تأثیر مستقیمی بر اثربخشی‌اش دارد.
تداخل اصلی: چربی‌ها
توصیه کلیدی: کپسول ایزوترتینوئین را همیشه همراه با یک وعده غذایی نسبتاً چرب میل کنید. چربی غذا به جذب دارو از روده کمک کرده و اثربخشی آن را تا دو برابر افزایش می‌دهد. مصرف دارو با شکم خالی، جذب آن را به شدت کاهش می‌دهد.
سایر تداخلات مهم
ویتامین A: از مصرف همزمان مکمل‌های ویتامین A اکیداً خودداری کنید. ایزوترتینوئین خود از مشتقات ویتامین A است و مصرف همزمان می‌تواند خطر مسمومیت را به شدت افزایش دهد.
الکل: مصرف الکل را در طول درمان به حداقل برسانید یا قطع کنید، زیرا می‌تواند خطر آسیب کبدی و افزایش چربی خون را بالا ببرد.
۲. آنتی‌بیوتیک‌ها (گروه تتراسایکلین‌ها: داکسی‌سایکلین، مینوسایکلین)
این داروها اغلب برای آکنه‌های التهابی متوسط تا شدید تجویز می‌شوند و تداخل بسیار شایعی با مواد معدنی دارند.
کلسیم، آهن، روی و منیزیم
توصیه کلیدی: این آنتی‌بیوتیک‌ها را با فاصله زمانی مشخصی از لبنیات، مکمل‌های آهن، روی، کلسیم و منیزیم مصرف کنید. این مواد معدنی با دارو شلاته می‌شوند و مانع از جذب آن می‌گردند.
دستورالعمل زمانی: دارو را ۲ ساعت قبل یا ۴ الی ۶ ساعت پس از مصرف مواد غذایی یا مکمل‌های ذکر شده، میل کنید.
۳. اسپیرونولاکتون
این دارو که یک درمان هورمونی برای آکنه در زنان است، بر تعادل پتاسیم بدن تأثیر می‌گذارد.
پتاسیم
توصیه کلیدی: در طول درمان با اسپیرونولاکتون، در مصرف غذاهای بسیار غنی از پتاسیم زیاده‌روی نکنید. این دارو سطح پتاسیم خون را افزایش می‌دهد و مصرف بیش از حد پتاسیم می‌تواند منجر به عوارض شود.
منابع غنی پتاسیم: موز، سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی و نمک‌های رژیمی که حاوی پتاسیم یا برخی داروها و محصولات غذایی صنعتی که حاوی نمک‌های پتاسیم هستند.
۴. داروهای ضدبارداری خوراکی ترکیبی (روکین، روجا و …)
این داروها که برای آکنه هورمونی در زنان تجویز می‌شوند، تداخلات مهمی با برخی مواد غذایی و مکمل‌ها غذایی دارند.
St. John’s Wort (علف چای)
مصرف این گیاه و مکمل آن همراه با قرص‌های ضدبارداری ممنوع است. این مکمل اثربخشی دارو را به شدت کاهش داده و می‌تواند منجر به شکست درمان آکنه و مهم‌تر از آن، بارداری ناخواسته شود.
گریپ‌فروت
از مصرف زیاد و منظم آب گریپ‌فروت خودداری کنید. این میوه می‌تواند سطح هورمون‌ها را در بدن بالا برده و خطر عوارض جانبی مانند تهوع و سردرد را افزایش دهد.
تأثیر بر وضعیت ریزمغذی‌ها
مصرف طولانی‌مدت این داروها می‌تواند سطح برخی ریزمغذی‌ها از جمله فولات (ویتامین B9)، ویتامین B6، ویتامین B12 و روی (زینک) را در بدن کاهش دهد. این موضوع به ویژه برای فولات در زنانی که قصد بارداری پس از قطع دارو را دارند، اهمیت بالینی دارد. بنابراین، داشتن رژیم غذایی غنی از سبزیجات برگ‌سبز، حبوبات و گوشت و مشورت با متخصص، بسیار مهم است.
نکات تغذیه‌ای دیگر
برای جلوگیری از تهوع احتمالی، قرص را شب‌ها قبل از خواب یا همراه با یک وعده غذایی سبک میل کنید.
| نام دارو | ماده تداخل‌کننده | اثر تداخل | توصیه کلیدی مدیریتی |
| ایزوترتینوئین | غذاهای کم‌چرب / ناشتا بودن | کاهش جذب و متعاقباً اثربخشی دارو | مصرف همراه با وعده غذایی چرب |
| مکمل ویتامین A / الکل | افزایش خطر سمیت و آسیب کبدی | پرهیز کامل و اکید | |
| تتراسایکلین‌ها | لبنیات (کلسیم)، مکمل‌های آهن/روی | تشکیل کمپلکس غیرقابل جذب و کاهش اثر دارو | رعایت فاصله زمانی ۲ ساعت قبل یا ۴-۶ ساعت بعد |
| اسپیرونولاکتون | غذاهای غنی از پتاسیم / نمک رژیمی | افزایش خطر بالا رفتن پتاسیم خون | مدیریت و عدم زیاده‌روی در مصرف |
| قرص‌های ضدبارداری | St. John’s Wort (علف چای) | کاهش شدید اثربخشی (ریسک بارداری) | پرهیز کامل و اکید |
| آب گریپ‌فروت | افزایش ریسک عوارض جانبی | پرهیز از مصرف زیاد و روتین |
توصیه‌های تغذیه ای برای داشتن پوستی سالم‌تر در مدیریت آکنه
این نکات ساده می‌توانند به شما در مدیریت آکنه از طریق تغذیه کمک کنند:
- رژیم غذایی سالم و متعادل داشته باشید
بر مصرف میوه‌ها، سبزیجات، منابع پروتئینی کم‌چرب و غلات کامل تمرکز کنید.
- غذاهای با شاخص گلیسمی پایین را انتخاب کنید
به جای نان سفید و برنج سفید، از نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای، جو دوسر و کینوا استفاده کنید. مصرف شیرینیجات و نوشیدنی‌های قندی را به حداقل برسانید.
- مصرف لبنیات و پروتئین وی را ارزیابی کنید
اگر مشکوک هستید که این مواد آکنه شما را تشدید می‌کنند، سعی کنید برای چند هفته آن‌ها را با جایگزین‌های گیاهی (مانند شیر بادام یا شیر سویا، البته بدون شکر افزوده) جایگزین کنید و تغییرات پوست خود را مشاهده نمایید.
- چربی‌های سالم را در برنامه خود بگنجانید
منابع امگا-۳ مانند ماهی‌های چرب (حداقل دو بار در هفته)، گردو و بذر کتان را مصرف کنید. از روغن زیتون فرابکر در غذاهای خود استفاده کنید.
- مصرف میوه و سبزیجات متنوع و غذاهای ضدالتهابی را افزایش دهید
روزانه حداقل ۵ واحد از میوه‌ها و سبزیجات با رنگ‌های مختلف مصرف کنید. افزودن چای سبز، زردچوبه و زنجبیل به رژیم غذایی نیز می‌تواند مفید باشد.
- به سلامت روده خود اهمیت دهید
غذاهای غنی از پروبیوتیک مانند ماست طبیعی یا کفیر را در رژیم خود بگنجانید.
- روزانه آب کافی بنوشید
هیدراته نگه داشتن بدن برای سلامت کلی پوست ضروری است.
- تغییرات رژیمی را تدریجی اعمال کنید
مصرف مواد غذایی مشکوک را یک به یک و جداگانه حذف کنید تا به صورت دقیق متوجه شوید کدام موارد در تشدید آکنه شما نقش دارند.
- یک دفترچه غذایی داشته باشید و نتایج را پایش کنید
برای چند هفته، غذاهایی که می‌خورید و وضعیت پوست خود را یادداشت کنید. این کار به شما کمک می‌کند تا مواد غذایی خاصی که ممکن است آکنه شما را تحریک کنند، شناسایی نمایید.
- با متخصص مشورت کنید
برای دریافت یک برنامه غذایی شخصی‌سازی شده یا بررسی نیاز به مکمل‌های غذایی در مدیریت آکنه، حتماً با یک متخصص تغذیه مشورت نمایید.
توصیه‌های ویژه برای گروه‌های مختلف
- نوجوان: خصوصا در دوران بلوغ، آموزش صحیح تغذیه و پرهیز از رژیم‌های بسیار محدودکننده اهمیت دارد. تشویق به مصرف آب کافی و در صورت نیاز به مکمل، نظارت پزشک معالج ضروری است.
- زنان در سنین باروری: توجه به تغییرات هورمونی ماهانه و مدیریت همزمان استرس در کنار رژیم غذایی مهم است. همچنین، به دریافت کافی آهن و فولات توجه شود و از رژیم‌های کاهش وزن شدید پرهیز گردد.
- ورزشکاران: در صورت نیاز به پروتئین بالا، جایگزین‌های مناسب برای پروتئین وی (مانند پروتئین‌های گیاهی یا سفیده تخم‌مرغ) را در نظر بگیرند. به نیازهای انرژی بالا، هیدراتاسیون مناسب و دریافت کافی امگا-۳ و آنتی‌اکسیدان‌ها توجه کنند.
باورهای رایج در مقابل شواهد علمی
چربی‌ها و غذاهای چرب عامل اصلی آکنه هستند!
چربی موجود در رژیم غذایی به طور مستقیم عامل اصلی نیست، بلکه نوع چربی مهم است. چربی‌های ناسالم (ترانس و اشباع) می‌توانند التهاب را تشدید کنند. تمرکز اصلی باید بر روی غذاهای چرب ناسالم مانند فست فودها و غذاهای فرآوری‌شده (خصوصاً انواع حاوی پنیر پیتزا) شده باشد.
آجیل و دانه‌ها آکنه را تشدید می‌کنند!
برعکس، بسیاری از مغزها و دانه‌ها (مانند گردو، بادام، تخمه کدو، بذر کتان) منابع غنی از امگا-۳، روی، سلنیوم و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند که می‌توانند اثرات ضدالتهابی و مفیدی برای پوست داشته باشند. البته در صورت حساسیت فردی، ممکن است واکنش متفاوت باشد.
کاکائو همیشه باعث آکنه می‌شود!
شواهد قطعی نیست. شکلات‌های حاوی شیر یا شکر ممکن است در برخی افراد محرک باشد، اما شکلات تلخ با درصد کاکائوی بالا و قند پایین، به دلیل داشتن آنتی‌اکسیدان‌ها، ممکن است چنین اثری نداشته باشد.
غذاهای تند باعث آکنه می‌شوند!
هیچ شواهد علمی قوی و مکانیسم بیولوژیکی شناخته‌شده‌ای وجود ندارد که ارتباط مستقیمی بین مصرف متعادل غذاهای تند و بروز یا تشدید آکنه را تأیید کند. با این حال، در برخی افراد، غذاهای بسیار تند ممکن است باعث گشاد شدن عروق و قرمزی موقت پوست شوند که می‌تواند التهاب موجود را بارزتر نشان دهد، اما این به معنای ایجاد یا تشدید آکنه نیست.
سوالات متداول
آیا شکلات واقعاً باعث آکنه می‌شود؟
شواهد قطعی نیستند و واکنش افراد متفاوت است. شکلات‌های شیری و پرشکر به دلیل محتوای چربی و قند بالا ممکن است در برخی افراد محرک باشند. اگر احساس می‌کنید شکلات آکنه شما را بدتر می‌کند، مصرف آن را محدود کنید یا شکلات تلخ با درصد کاکائوی بالا را امتحان کنید.
آیا مصرف مکمل زینک برای درمان آکنه مفید است؟
زینک می‌تواند به کاهش التهاب و بهبود آکنه کمک کند، به‌ویژه در افرادی که کمبود این ماده معدنی را دارند. با این حال، مصرف بیش از حد زینک می‌تواند عوارض جانبی داشته باشد. بنابراین، قبل از مصرف هرگونه مکمل، حتماً با متخصص تغذیه مشورت کنید. دوزهای معمول درمانی تحت نظر متخصص معمولاً در محدوده ۳۰-۴۰ میلی‌گرم روی در روز است.
مکمل بیوتین برای آکنه مفید است یا مضر؟
شواهد علمی قوی برای مفید بودن بیوتین در درمان آکنه وجود ندارد. در مقابل، برخی گزارش‌ها نشان می‌دهند که مصرف دوزهای بالای بیوتین ممکن است در برخی افراد باعث تشدید آکنه شود، احتمالاً به دلیل رقابت با جذب ویتامین B5 که برای سلامت پوست مهم است. بنابراین، مصرف بیوتین برای آکنه توصیه نمی‌شود مگر با تجویز متخصص برای موارد خاص.
آیا رژیم گیاهخواری آکنه را درمان می‌کند؟
یک رژیم گیاهخواری متعادل که سرشار از میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات و غلات کامل باشد و مصرف غذاهای فرآوری‌شده در آن کم باشد، می‌تواند برای آکنه مفید باشد. با این حال، نیازی نیست حتماً گیاه‌خوار شوید، چرا که رژیم‌های گیاهخواری می‌توانند عوارض جبران ناپذیری برای بدن شما داشته باشند؛ یک رژیم غذایی متعادل مانند رژیم مدیترانه‌ای می‌تواند بسیار مؤثر باشد.
آیا رژیم عاری از لبنیات (Diary-free) در درمان آکنه کمک کننده است؟
هر چند که لبنیات در برخی افراد سبب تشدید آکنه می‌شود اما افراط‌گرایی در رژیم حذفی می‌تواند آسیب‌زا باشد. حذف کامل و طولانی مدت گروه‌های غذایی اصلی مانند لبنیات بدون جایگزین‌های مناسب (مثلاً شیرهای گیاهی نظیر شیر بادام و شیر سویا یا انواع نوشیدنی های غنی شده با کلسیم) توصیه نمی‌شود و باید تحت نظر متخصص تغذیه انجام گیرد.
آیا قهوه باعث تشدید آکنه می‌شود؟
ارتباط مستقیم و قوی بین نوشیدن قهوه و آکنه اثبات نشده است. با این حال، اگر قهوه با مقادیر زیادی شکر یا شیر مصرف شود، این افزودنی‌ها می‌توانند محرک آکنه باشند. همچنین، در برخی افراد حساس، کافئین زیاد ممکن است سطح کورتیزول را بالا ببرد که به طور غیرمستقیم بر آکنه تأثیر می‌گذارد. مصرف متعادل قهوه تلخ معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند.
آیا استرس در تشدید آکنه تأثیر دارد؟
بله، استرس می‌تواند آکنه را تشدید کند. استرس باعث ترشح هورمون‌هایی مانند کورتیزول و آندروژن‌ها می‌شود که می‌توانند تولید سبوم را افزایش داده و التهاب را در پوست تشدید کنند. استرس همچنین می‌تواند تعادل میکروبیوم روده را مختل کند.
چه مدت طول می‌کشد تا تغییرات رژیم غذایی روی آکنه تأثیر بگذارد؟
معمولاً ۸ تا ۱۲ هفته زمان لازم است تا اثرات قابل توجه تغییرات رژیم غذایی بر روی پوست مشاهده شود. صبر و استمرار در این مسیر بسیار مهم است.
نتیجه‌گیری
شواهد علمی به طور فزاینده‌ای نشان می‌دهند که تغذیه می‌تواند نقش قابل توجهی در پیشگیری و مدیریت آکنه ایفا کند. انتخاب یک رژیم غذایی سالم، کامل و متنوع، با بار گلیسمی پایین، سرشار از میوه‌ها، سبزیجات، اسیدهای چرب امگا-۳ و پروبیوتیک‌ها، در کنار محدود کردن مصرف غذاهای فرآوری‌شده، نوشیدنی‌های شیرین، چربی‌های ناسالم و در برخی افراد، لبنیات، می‌تواند به بهبود سلامت پوست و کاهش شدت آکنه کمک کند.
با این حال، مهم است که به یاد داشته باشیم پاسخ هر فرد به تغییرات رژیم غذایی ممکن است متفاوت باشد. هیچ “رژیم غذایی جادویی” برای درمان قطعی آکنه وجود ندارد. بهترین رویکرد، یک برنامه درمانی جامع و فردی است که شامل مراقبت‌های پوستی مناسب، مدیریت استرس، خواب کافی و در صورت نیاز، درمان‌های پزشکی تجویز شده توسط متخصص پوست باشد. توصیه‌های تغذیه ای تحت نظر یک متخصص تغذیه به عنوان یک راهکار مکمل و حمایتی در کنار این روش‌ها در مدیریت آکنه مطرح می‌شوند.
منابع:
Mahan L, JL R. Krause and Mahan’s Food & the Nutrition Care Process. 16 ed (2023).
Escott-Stump S, Director DI. Nutrition and diagnosis-related care. 9 ed (2022).
Nelms MN, Roberts KM. Nutrition Therapy and Pathophysiology. 5 ed (2025).
American Academy of Dermatology (AAD). Guidelines on Diet and Acne (2024).
Rygula et al. Impact of Diet and Nutrition in Patients with Acne Vulgaris. Nutrients (2024).