مطالب مرتبط
قرص اورژانسی نوعی ضد بارداری خوراکی است که بعد از رابطه محافظت نشده استفاده می‌شود و به لحاظ طبقه بندی در دسته قرص های پیشگیری از بارداری بر پایه پروژسترون قرار می‌گیرد.
تاریخچه پیشگیری اورژانسی به دهه ۱۹۲۰ باز می‌گردد، زمانی که محققان متوجه شدند که عصاره تخمدان حیوانات می‌توانند مانع بارداری در پستانداران شوند. در اواسط دهه ۱۹۶۰، پیشگیری اضطراری به عنوان درمانی برای قربانیان تجاوز به کار گرفته شد تا از بارداری ناخواسته جلوگیری شود. پزشکان دوزهای بالای استروژن را تجویز می‌کردند، اما این روش عوارض جانبی سختی به دنبال داشت.
در اوایل دهه ۱۹۷۰، پزشک کانادایی، دکتر آلبرت یوزپ، یک رژیم دارویی با استفاده از دوزهای بالای ترکیبی از استروژن و پروژسترون (اتینیل استرادیول و نورژسترل) برای جلوگیری از بارداری پس از رابطه جنسی معرفی کرد. این روش که به نام روش یوزپ شناخته می‌شد، به یکی از نخستین روش‌های استاندارد شده پیشگیری اورژانسی تبدیل شد.
دوزهای بالای استروژن در روش یوزپ اغلب باعث ایجاد عوارض جانبی مانند حالت تهوع و استفراغ می‌شد، که موجب شد محققان به روش‌های مبتنی بر پروژسترون به تنهایی روی بیاورند که موثرتر و با عوارض جانبی کمتر بودند. این موضوع به معرفی پیشگیری اورژانسی مبتنی بر لوونورژسترل منجر شد. در سال ۱۹۹۷، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برخی از قرص‌های ترکیبی ضد بارداری حاوی اتینیل استرادیول و نورژسترل را برای استفاده به عنوان پیشگیری اضطراری پس از مقاربت تایید کرد.
لوونورژسترل که امروزه مورد استفاده است در واقع انانتیومر نورژسترل است. این ماده در اوایل دهه ۱۹۶۰ توسط دانشمند آمریکایی هرشل اسمیت در شرکت داروسازی Wyeth سنتز شد.
در این مقاله سعی شده است به پرتکرارترین پرسش‌های پیرامون قرص اورژانسی پاسخ داده شود.
ماده موثره قرص پیشگیری از بارداری اورژانسی
این قرص با نام برند اووسیز حاوی لوونورژسترل می‌باشد که در دو دوز 0.75 میلی گرم و 1،5 میلی گرم در بازار موجود هستند. بلیستر قرص 0.75 حاوی دو قرص و بلیستر قرص 1،5 میلی گرم حاوی یک قرص است.
جهت کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به مطلب لوونورژسترل در وبلاگ داروسازی ابوریحان مراجعه کنید
روش مصرف قرص اورژانسی
این قرص ها که به قرص صبح روز بعد مشهور هستند، باید تا 72 ساعت بعد از رابطه غیرایمن استفاده شوند، هرچند که در برخی منابع این قرص ها تا 5 روز بعد از رابطه نیز همچنان اثربخش هستند ولی هرچقدر که مصرف قرص نزدیکتر به زمان رابطه باشد، اثربخشی بهتری دارد. لذا مصرف قرص حدالامکان نباید به تاخیر افتد.
در صورت تهیه قرص 0.75 میلی گرم به دو روش می توان از آن استفاده کرد:
1-مصرف هر دو قرص بصورت همزمان
2-مصرف یک قرص بعد از رابطه و مصرف قرص بعدی 12 ساعت بعد از مصرف قرص اول
اگر احتمال داده شود که با مصرف قرص عارضه تهوع و استفراغ اتفاق می افتد، بهتر است از روش دوم برای مصرف دارو استفاده شود.
در صورتی که کمتر از دو ساعت از مصرف قرص، استفراغ اتفاق بیفتد، دارو باید مجدد مصرف گردد.
در صورت تهیه قرص 1،5 میلی گرم، یک قرص بعد از رابطه مصرف می‌شود.
مکانیسم اثر قرص اورژانسی
این دارو با چند مکانیسم مانع از بارداری می شودکه عبارتند از:
- پیشگیری از تخمک گذاری
- جلوگیری از بارور شدن تخمک آزاد شده
- جلوگیری از لانه گزینی جنین در رحم
اثربخشی قرص‌های جلوگیری از بارداری اورژانسی چقدر است؟
قرص پیشگیری از بارداری اورژانسی تا 89% مانع بارداری می شود. اثربخشی این قرص در بانوانی که اضافه وزن دارند، BMI بالاتر از 26 ممکن است کاهش یابد.
در چه صورت قرص اورژانسی ممکن است اثر نکند؟
- زمان مصرف: اگر بیش از 72 ساعت از رابطه محافظت نشده گذشته باشد، اثربخشی قرص کاهش پیدا می کند.
- تخمک گذاری: اگر تخمک گذاری قبل از مصرف دارو رخ داده باشد، ممکن است قرص اورژانسی اثربخشی نداشته باشد و در صورتی که جنین تشکیل شده و لانه گزینی کرده باشد باعث سقط نمی شود.
- وزن بدن: در بانوانی که BMI بالا دارند، قرص اورژانسی کمتر موثر است.
- تهوع و استفراغ: اگر بعد از مصرف قرص، استفراغ اتفاق بیفتد، جذب قرص دچار مشکل می شود.
- داشتن رابطه مجدد: اگر بعد از مصرف قرص، مجدد رابطه جنسی برقرار شود، اثربخشی ممکن است کاهش یابد.
- مصرف همزمان سایر داروها
چه زمانی بعد از مصرف قرص اورژانسی خونریزی اتفاق می افتد؟
بستگی به اینکه فرد در چه روزی از سیکل قاعدگی باشد، ممکن است از سه روز تا سه هفته بعد از مصرف قرص خونریزی اتفاق بیفتد. اگر بعد از گذشت سه هفته از مصرف قرص خونریزی اتفاق نیفتاد، آزمایش بارداری باید انجام شود چرا که احتمال بارداری وجود دارد. تست بارداری سریعتر از این زمان ریسک نتیجه منفی کاذب را بالا می‌برد.
همچنین در صورتی که بعد از مصرف قرص اورژانسی، خونریزی بیش از 2 تا 3 هفته طول کشید یا اگر لکه بینی یا درد شدید اتفاق افتاد باید با پزشک مشورت شود.
سیکل قاعدگی معمولا 28 روز است. خانم‌های که از قرص‌های اورژانسی استفاده می‌کنند، دچار تغییر در طول چرخه قاعدگی می‌شوند. این تغییر در چرخه به دلیل نوسان هورمونی ناشی از قرص اورژانسی ایجاد می‌شود. باتوجه به اینکه در چه زمانی از سیکل قاعدگی، قرص مصرف شود، تغییر متفاوت خواهد بود:
- اگر در دو هفته اول سیکل قاعدگی در یک نوبت مصرف شود، پریود خیلی زودتر از موعد مقرر رخ می‌دهد.
- اگر در دو هفته دوم سیکل و بعد از تخمک گذاری مصرف شود، زمان پریود شدن ممکن است عقب بیفتد و مدت زمان آن ممکن است کمی طولانی‌تر می‌شود.
آیا می توان از قرص پیشگیری از بارداری اورژانسی بصورت مداوم استفاده کرد؟
این دارو همانطور که از نامش مشخص است فقط باید در موارد اورژانسی استفاده شود. توصیه شده است که از این روش بیشتر از 2 تا 3 بار در سال بیشتر استفاده نشود. مصرف بیش از این مقدار، تاثیر منفی روی سیستم هورمونی خواهد داشت و احتمال بی نظمی های سیکل قاعدگی را بیشتر خواهد کرد. همچنین با مصرف مکرر قرص اورژانسی، اثربخشی آن به تدریج کاهش می‌یابد. در نتیجه، ریسک بارداری ناخواسته افزایش می‌یابد.
توصیه می شود در صورت نیاز مداوم به پیشگیری از بارداری، از قرص های رایج پیشگیری از بارداری که برای این منظور طراحی شده اند (مثل روکین، روجا، فمیکا، اووسپت LD، اووسپت HD، تری فاربه و مارولین و … ) قبل از اقدام به رابطه جنسی بصورت روتین ماهانه استفاده شود.
جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد داروهای پیشگیری از بارداری به مقاله مروری بر قرص های ضد بارداری خوراکی مراجعه نمایید
در صورتی که قرص اورژانسی در دسترس نبود، داروی دیگری قابل استفاده است؟
اگر بعد از رابطه محافظت نشده قرص اورژانسی در دسترس نبود، می‌توان از قرص ضد بارداری LD یا HD برای جلوگیری از بارداری استفاده کرد. این قرص‌ها نسبت به لوونوژسترل، تاثیر کمتری دارند، بنابراین، باید در هر نوبت، بیش از 2 دوز استفاده شوند. همچنین ممکن است که پس از مصرف آن‌ها، احساس تهوع بیشتری تجربه شود.
نحوه مصرف قرص ضد بارداری به‌عنوان قرص اورژانسی به‌صورت زیر است:
- قرص‌های ال دی (LD) را باید 4 عدد به صورت همزمان مصرف کرد و بعد از 12 ساعت دوباره 4 قرص ال دی دیگر استفاده شود.
- قرص اچ دی(HD) باید 2 عدد به شکل همزمان مصرف کرد و 12 ساعت بعد مجدد دو قرص اچ دی دیگر استفاده شود.
عوارض قرص های اورژانسی
مصرف قرص ضد بارداری اورژانسی عوارض جدی یا طولانی‌مدتی ندارد، اما می‌تواند باعث مشکلات زیر شود:
تهوع و استفراغ، سردرد و دل‌درد، ضعف و بی‌حالی، حساسیت سینه‌ها، دردهای شکمی و لگنی، گرفتگی عضلات، تغییرات در خلق‌وخو، پریود نامنظم.
موارد احتیاط مصرف قرص‌های اورژانسی
درصورت وجود هر یک از بیماری‌های زیر، حتما قبل از مصرف قرص جلوگیری از بارداری اورژانسی باید با پزشک مشورت شود:
فشارخون بالا، بیماری قلبی عروقی، دیابت، بیماری شدید کبدی، سرطان پستان، آسم شدید
آیا مصرف قرص اورژانسی در دوران شیردهی مجاز است؟
امکان بارداری مجدد خانم‌ها پس از زایمان و در دوران شیردهی حتی اگر پریود رخ ندهد هم وجود دارد. قرص اورژانسی لوونورژسترل برای زنان شیرده نیز مصرف می‌شود و تاثیری بر تولید و کیفیت شیر مادر ندارد و می‌تواند در صورت نیاز بدون نگرانی استفاده شود. با این حال، بهتر است مصرف آن در این دوران با مشورت پزشک متخصص انجام گیرد تا عوارض احتمالی کاهش یابد.
همچنین می‌توانید جهت کسب بیشتر به مطلب اووسیز در وبلاگ داروسازی ابوریحان مراجعه فرمایید